Dişi Köpeklerde Ergenlik Çağı

İÇİNDEKİLER

Pubertas (Ergenlik Çağı) *Çiftleşme Mevsimi *Kızgınlık Siklusu (*Proöstrus Dönemi *Östrus Dönemi *Diöstrus Dönemi *Anöstrus Dönemi) *En Uygun Çiftleşme Zamanı

YRD. DOÇ. DR. ALPER BARAN

İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dölerme Ve Suni Tohumlama Anabilim Dalı

Dişi köpeğiniz diğer tüm evcil hayvanlarda olduğu gibi türünün devamını doğurdukları yavrular ile sağlamakta olup, “kızgınlık” (çiftleşme) siklusunda oluşan olayların işleyişi diğer evcil hayvan türlerinden farklı özelliklere sahiptir.

PUBERTAS (ERGENLİK ÇAĞI): Beslediğiniz anne adayı bir dişi köpeğin ergenlik çağı doğduktan sonraki 6-12 aylık dönemde gözlemlenen ilk kızgınlık belirtileri ile başlamaktadır. Köpeğin ırkı, ilk östrus siklusunun görülme zamanı üzerine etki etmektedir. Genelde dişi köpeklerde, mensup olduğu ırkın olgun yükseklik ve vücut ağırlığına ulaştıktan sonraki ilk birkaç ay içerisinde ilk kızgınlık belirtilerini göstermektedirler. Küçük yapılı oyun köpekleri (Terrier, Pekingeese gibi) altı ile dokuz aylık bir süre içerisinde bu aşamaya girerken, iri cüsseli köpekler 1-2 yaşına kadar bu aşamaya ulaşabilmektedir. Ayrıca beslenme ve iklim şartları da, köpeklerin cinsel olgunluğa erişme yaşlarına azda olsa etki etmektedir. Bu sebeple sahipli kulübede barındırılan köpekler, serbest dolaşanlara göre daha geç ergenliğe ulaşmaktadırlar.

ÇİFTLEŞME MEVSİMİ: Dişi köpekler genelde biri ilkbaharda diğeri de sonbaharda olmak üzere yılda iki kez kızgınlık gösterdiğine inanılır ve mevsimsel monoöstrik (bir kızgınlık döneminde tek bir kızgınlık gösterme) olarak değerlendirilmektedir. Buna karşın yapılan çalışmalarda çevresel etkilerin kontrol altında tutulduğu ortamda yetiştirilen köpeklerin mevsime bağlı olmaktan çıktıkları gözlenmiştir. Basenji ırkı köpekler senede yalnız bir kez (Sonbaharda) kızgınlık gösterirler. Yapılan çalışmalarda Proöstrus’un (kızgınlık öncesi) dönemin en çok Şubat ayında görüldüğü kaydedilmektedir. Bu aydan sonra yoğun olarak görüldüğü aylar Mart, Nisan, Mayıs, Haziran ve Ekim’dir. Ekim – Ocak arasındaki aktivite Haziran – Eylül arasındaki aktiviteden daha fazladır. Şubat- Mayıs ayları arasında kızgınlıkların yoğunlaşması hipotalamus – hipofiz – ovaryumlar üzerinde çevresel stimülasyonun olduğunu göstermektedir. Özet olarak dişi köpekler yıl boyu östrus gösterebilir, çiftleşebilir, yavrulayabilir, fakat bu kış sonu ve ilkbahar başında yoğun olarak görülmektedir. Çiftleşme için en ideal yaş 2-6. yıllar olup reprodüktif performans 6. yaştan itibaren düşmeye başlar ve köpeklerin büyük çoğunluğunda 8. yaşta birdenbire durabilmektedir. İlk çiftleştirmenin ikinci yada üçüncü östruste yapılması tavsiye edilmektedir.

KIZGINLIK SİKLUSU: Evcil dişi köpekler çiftleşme mevsiminde yalnızca bir kez kızgınlık gösterirler ve eğer gebelik oluşmaz ise 6 ay yada daha uzun bir süre için tekrarlanmaz. Genellikle östrus siklusu (kızgınlık siklusu), Proöstrus (kızgınlık öncesi dönem), Östrus (kızgınlık), Diöstrus (kızgınlık sonrası dönem), Anöstrus (Sakin dönem) olmak üzere 4 evrede oluşur. Şimdi de dişi köpeklerde görebileceğimiz östrus siklusu aşamalarında gözlemlediğimiz klinik bulguları inceleyelim.

PROÖSTRUS DÖNEMİ: Bu dönem ortalama 9 gün sürmekte olup bazı köpeklerde bu süre 10-17 güne kadar uzayabilmektedir. Erken proöstrus döneminde dişi erkeği belirgin olarak reddeder ve üzerine aşım yapmaya çalışan erkeğe hırlar ve havlayarak onu korkutmaya çalışır. Bu sırada; ısırma, dişlerini saldıracakmış gibi gösterme, erkekten kaçarak kuyruğunu iki bacağının arasına sıkıştırıp genital organını (vulva) kapatma gibi davranışsal belirtiler gösterir. Erken dönemde gözlenen bu davranışlar gün geçtikçe yavaş yavaş değişerek, saldırgan davranışların yerini daha yumuşak davranışlar alır. Erkeğin kendisine yaklaşmasına gösterdiği reaksiyon giderek azalır ve erkeğin atlama teşebbüslerinden korunmak için yere oturur ve karın üstü yatar. Bu dönemde vajinadan kanlı bir akıntı gelir. Vajinal kanama, intrauterin – hemorajinin (rahim içi kanama), serviks’in hafif açılması ile vajinal boşluğa dökülmesidir. Vajinal kanama köpekten köpeğe değişkenlik arzeder. Bu akıntıyı çoğu köpek, vulvasını yalayarak temizler ve proöstrus’un (kızgınlık öncesi) belirlenmesini güçleştirir. Kısa tüylü köpek ırklarında (Dalmaçyalı, Doberman vb.) uzun tüylü köpek ırklarına nazaran (Collie’ler) kanamanın tespiti daha kolaydır. Bazı köpeklerde kanlı akıntı proöstrusdan östrusa geçişte kesilir ve böyle köpeklerde kanlı akıntı azdır ve sarımsı (saman) renktedir. Kanlı akıntı bazı köpeklerde proöstrus – östrus boyunca görülürken, bazılarında ise sadece proöstrus başında gözlemlenebilir. Vulva dudakları açıldığında mukaza hiperemik (kırmızı renkte) olup, vulva dudakları oldukça ödemli (şiş) bir hal almıştır. Ödemli vulva erkeğin aşım yapması sırasında dişide tepkiye yol açan en önemli nedendir. Bu dönemde dişi sık sık işeme pozisyonu alır. Erkek dişinin perineal bölgesini yalar.

ÖSTRUS DÖNEMİ: Östrus dönemi, dişi köpeğin erkek köpeği çiftleşmek için kabul ettiği dönem olarak tanımlanabilir. Bu dönem 3 ile 21 gün arasında sürmekte olup ortalama 9 gündür. Dişinin erkeği kabul ettiği ilk gün östrus’un başlangıcıdır. Erkeği reddetme ile bu dönem sona erer. Dişi köpek, erkek köpek varlığında, arka kısmını alçaltır (lardoz), bu bölgeye (perineum) elle basınç uygulandığında kuyruğunu bir yana çekip yukarı kaldırır ve erkeğe destek vermek için arka bacaklarını gergin tutar. Dişideki güçlü feromenlerin (östrojen hormonunun etkisi) etkisi ile çok uzak mesafelerdeki erkek köpekleri dahi ilgisini çekebilmektedir. Vulvadaki ödem (şişlik) gevşek ve yumuşak bir hal alır ve erkeğin aşımı sırasında kenetlenme için engel oluşturmaz. Vajinadan gelen akıntı sarımsı veya pembe renklidir ve belirgin bir kanama yoktur. Bu dönemdeki dişi köpek erkeği kabul ederken ona karşı tepkisiz kalabilir yada ilgisini çekebilmek için yanından ayrılmayabilir.

DİÖSTRUS DÖNEMİ: Vajinal akıntıda bulunan feromonların erkeği uyaran etkisi bu dönemde azalır ve giderek yok olur. Dişi erkeğin tüm çabalarına karşın aşıma müsaade etmez. Erkek bıkar ve dişiyi bırakır. Ortalama 50-80 gün sürer. Eğer köpek gebe kalmamış ise bazı durumlarda “Yalancı Gebelik” adını verdiğimiz bir durum gelişebilir. Dişinin memeleri şişmeye başlar, pelviste ve dış genital organlarda gevşeme meydana gelir. Çevresine ve diğer dişi köpeklere karşı anaya ait tavırlar takınır, doğum için kendine uygun bir yer hazırlar. Bazı dişi köpeklerde, meme bezleri o kadar gelişir ki memede süt birikir ve bu durumun muhakkak bir Veteriner Hekim tarafından tedavi edilmesi gereklidir.

ANÖSTRUS: Anöstrusda herhangi bir klinik belirti görülmez. Tüm genital organlar tam olarak dinlenme dönemine girmiştir.

EN UYGUN ÇİFTLEŞME ZAMANI: Proöstrus ve östrus evrelerinin uzun sürmesinden dolayı, dişi köpeklerin ne zaman çiftleştirilmesi gerektiği konusu çok büyük önem arz etmektedir. Pratikte, dişi köpeklerde en uygun çiftleşme zamanı östrus’un (kızgınlık) başlamasından 2-3 gün sonra yada proöstrus kanamasının görülmesinden 10-14 gün sonra olmaktadır. Başarılı bir gebelik elde etmek için ise dişi köpeğin erkeği kabul ettiği ilk gün çiftleştirilmesi ve 3 gün sonra tekrar aşıma alınması önerilmektedir. Bazı durumlarda dişi köpek kızgınlık belirtilerini size yansıtamayabilir. Veteriner Hekiminiz tarafından yapılacak “Vajinal Smear Testi” ile bu sıkıntı artık problem olmaktan çıkmıştır. Dişi köpeğin vajinasından alınan örneklerde, vajinanın içerisindeki hücreler sınıflandırılarak size yarım saat içerisinde uygun çiftleşme zamanında olup olmadığı size söylenebilmektedir.

KAYNAKÇA

1.Allen, W.E. (1992): Fertility and Obstetrics in the Dog. Blackwell Scientific Publications, Oxford.

2.Christiansen, IbJ. (1984): Reproduction in the Dog and Cat. Bailliare Tindall, London.

3.Feldman, E.C., Nelson, R.W. (1987): Canine and Feline Endocrinology and Reproduction. W.B. Sounders Company, Philadelphia.

4.İleri, İ.K., Ak, K., Pabuççuoğlu, S., Usta, S. (1996): Reprodüksiyon ve Sun’i Tohumlama Ders Notları, İ.Ü. Vet. Fak. Yayını, No:59.

5.Soderberg, S.F. (1986): Canine breeding management. Veterinary Clinics of North America: Small Animal Practice, 16, (3), 419-433.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.