İbibik (Upupa epops), çavuş kuşu adı ile de bilinen, Gökkuzgunumsular (Coraciiformes) takımının, ibibikgiller (Upupidae) familyasında yer alan tek kuş türüdür.Sonbahar mevsiminde Afrika’ya göç eder. Baharda Asya ve Avrupa’ya tekrar döner. Göç zamanlarının dışında yalnız yaşamayı seven kuşlardır. Uzunluğu 28 cm kadar, gagası uzun yay biçiminde, tüyleri turuncu-kahverengi olup başı sorguçlu, kısa kanatlı bir kuştur. Bazı Türkiye Türkçesi ağızlarında baltalı olarak da geçer. Hüthüt veya hüdhüd olarak da isimlendirilir. Bu adı eşleşme dönemlerinde çıkardıkları sesten dolayı aldığı düşünülür.Ağaçlık ve bağlık yerinde yaşarlar. Yaşlı ağaç bulunan açık yerlerde, çam orman veya yaprağını döken ormanlarda, meyve bahçelerinde ve bağlarda yerleşirler. Açık arazide bulunabildiği gibi şehir parklarında da rastlanabilir.Her çeşit oyukta ve kovukta yuvalarını yaparlar ve insana rahatlıkla alışırlar. Haşere, böcek, böcek larvaları, salyangoz ve solucanlarla beslenirler. Sivri ve uzun gagaları ile toprağı eşerek çıkardığı kurtçukları havaya fırlatıp gagasını açarak havada kapmayı severler.Üreme
Yuvasını ağaç kovuklarında veya yüksek toprak deliklerinde yapar. Türkiye’de yazın kuluçkaya yatarlar. 4-12 adet açık mavi veya zeytuni kahverengi yumurtalar üzerinde 16 gün kuluçkaya yatarlar. Kuluçka sırasında erkek dişiyi besler. Yavrular dışkı atarak düşmanlarından kendilerini korurlar.
Eşine olan bağlılığı, eşi ölünce yeni bir eş aramaması, yaşlandıklarında anne ve babasının yiyeceklerini temin etmesi, annesi öldüğünde uygun bir yer buluncaya kadar onu başında taşıması özellikleri bulunan hüthüt hakkında, bazı geleneklerde başındaki tepeliğin anne-babasına karşı olan bu hürmetkârlığı sonucu verildiği inancı görülür. Benzer inanışlar Yunanlılar ve Romalılarda da görülür.
Çok uzaklardaki suyu havadan görebilme ve keşfedebilme yeteneği ile Süleyman peygambere ve ordusuna kılavuzluk ettiğine inanılan hüthüdün ‘hüd hüd’ şeklinde ötmesi gizli şeyleri göstermek için “orada orada” demesinden ibaret olduğu da rivayet edilir. Rüyada bu kuşun görülmesi suya kavuşma, sıkıntıdan kurtulma, uzaktan haber alma, misafir gelmesi, emniyette olmak şeklinde yorumlanmıştır.
Mürg-i Süleyman adı ile de bilinen hüdhüd, Kuran’da kendisine kuş dilinin öğretildiği ifade edilen (Kuran 27:16) Süleyman peygambere Saba Melikesi Belkıs hakkında haber getiren (Kuran 27:22-27) ve Süleyman’ın irşat mektubunu Belkıs’a ulaştıran (Kuran 27:28-29) kuş olarak anılmaktadır. Hüdhüd kelime olarak Neml suresinin 20. ayetinde geçmektedir.
(Süleyman) kuşları gözden geçirdi ve şöyle dedi: Hüdhüd’ü niçin göremiyorum? Yoksa kayıplara mı karıştı? Kur’an 27:20
Hadis kaynaklarına göre hüthüt, göçeğen kuşu (sarı ve yeşil renkli ağaçkakan kuşu, surad), karınca ve arının öldürülmesi yasaklanmıştır. Bu yasaklamanın sebebi olarak Süleyman’a su bulması ve elçilik görevi yapması gösterilir. Hüdhüd eti Hanefi ve Malikiler’e göre mekruh, Şafii ve Hambeliler’e göre haramdır.
Edebi eserlerde
Hüdhüd, Feridüddin Attar’ın Mantık-ut Tayr adlı vahdet-i vücud felsefisine dayanan tasavvuf eserinde mürşid-i kâmili simgeleyen rehber kuştur. Bu esere göre, kendilerine padişah arayan kuşlar içlerinde en bilge görülen Hüdhüd öncülüğünde Simurg’u bulmak için Kaf Dağı’na doğru yola çıkarlar. Yolda karşılaşılan engelleri aşabilen otuz kuş kalır ve kuşlar “otuz kuş” demek olan Simurg’un kendileri olduğunu anlarlar. Daha sonra hepsi güneşte kaybolarak fenefillaha ulaşır ve bekabillahı yaşamaya başlarlar.
Mesneviler dışındaki divan edebiyatı örneklerinde mazmun, mesel veya motif olarak yer alır. Divan şiirinde Hüthüt, Belkıs, Seba, Süleyman kelimelerini bir beyitte toplayıp ustalıklı tenasüpler yapma geleneği görülür:
Hüdhüd-i mutkumu bağ-ı Sühanımde görse
Ola zindan Belkıs’a çemenzâr-ı Sebâ
Nazîm
Ey nâme sen ol mehlikâdan mı gelürsen
Ey hüdhüd-i ümmid. Seba’dan mı gelürsün
Nabi
Cân hüdhüdü ve dil hüdhüdü olarak da karşımıza çıkan bu kuş, divanlarda ayrıca sâhib-i külâh, mürg-i hüdhüd, hüdhüd-i bînâ, hüdhüd-i hidayet, hüdhüd-i peygâm, hüdhüd-i ümmîd, hüdhüd-i Kuds-âşiyân, hüdhüd-i tâc-âver-i ma’nâ olarak da yer almıştır. Kuvvetli ileriyi görme yetisi (şiddet-i basar) ve görünmeyen şeylerden haber vermesi özellikleri de divan şiirlerinde kullanılmıştır:
Arap şiirinde de hüthütün görme gücüne işaret edilmiş ve mesellerde yer almıştır. Türkçe türkü, şarkı ve şiirlerde sıklıkla ibibik kelimesi de kullanılır:
Kara gözlüm efkârlanma gül gayrı
İbibikler öter ötmez ordayım
Mektubunda diyorsun ki gel gayrı
Vatan borcu biter bitmez ordayım.
Bekir Sıtkı Erdoğan |
Bilimsel Sınıflandırma |
Âlem |
Animalia (Hayvanlar) |
Şube |
Chordata ( (Kordalılar) |
Sınıf |
Aves (Kuşlar) |
Takım |
Upupidae (İbibikgiller) |
Familya |
Upupidae (İbibikgiller) |
Alt Familya |
|
Cins |
Upupa |
Tür |
Upupa epops |
Diğer isimleri: Çavuş kuşu, Hüthüt
Boy/uzunluk |
Kanat açıklığı |
Ağırlık |
|
|
|
25-32 cm |
44-48 cm |
46-89 gr |
Yumurtlama Mevsimi |
|
Yumurta Sayısı |
4-12 adet mavi veya zeytin yeşili |
Kuluçka Süresi |
16 gün |
Erginlik yaşı |
|
Yavruların ilk uçma zamanı |
26-29 gün |
Yaşam Süresi |
11 yıl |
Harita
|
Turuncu: Yuvalama Yeşil: yerli (bütün yıl) Mavi: kışlama |
|